تعدادی هورمون در بدن وجود دارند که به عنوان هورمون چاقی شناخته می شوند. وجود مشکل در این هورمون ها صرفاً باعث چاقی نشده و گاهی ممکن است باعث کاهش بیش از اندازه وزن شود. زمانی که شما بدانید هورمون چاقی چیست و چگونه کنترل می شود، می توانید وزن خود را کنترل کرده و به ایده آلی که دارید برسید. روش های زیادی برای کنترل این هورمون ها وجود دارد. برای مثال می تواند از مکمل های مناسب بدن استفاده کرد. یکی از مکمل های بسیار معروف برای افراد لاغر، پودر چاقی گین آپ است که می تواند وزن فرد را تا حد مورد نظر افزایش دهد.
کدام هورمون ها باعث چاقی می شوند؟
هورمون های بسیاری در بدن وجود دارند که عدم تعادل برخی از آنها مانند تیروئید، انسولین، لپتین و … سبب چاقی می شود. با نامتعادل شدن این هورمون ها در بدن سوخت و ساز را کاهش می یابد و افراد به افزایش وزن دچار می شوند. انواع هورمون چاقی و تاثیرات آن در بدن عبارتند از:
کورتیزول؛ اولین هورمون چاقی
کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی تولید می شود. وظیفه کورتیزول کمک به کنترل استرس، تحریک ضربان قلب و ثابت نگه داشتن قند خون بدن است. هر گاه که مغز موقعیت خطرناکی را شناسایی کند، این هورمون آزاد می شود. سطوح بالای کورتیزول میل افراد را به مصرف شیرینی یا کربوهیدرات افزایش می دهد؛ زیرا بدن می داند که برای رویارویی با موقعیت خطرناکی که با آن مواجه است به انرژی فوری و زیادی نیاز دارد! همچنین این هورمون، کبد را برای تولید گلوکز تحریک می کند تا سطح این ماده را در خون افزایش دهد. از آنجایی که گلوکز ترشح شده سوزانده نمی شود، به مرور به عنوان چربی به خصوص در شکم انباشته می شود. اگر می‌خواهید بدانید که راه کنترل این هورمون چاقی چیست باید گفت برای کنترل آن باید آرامش خود را حفظ و از استرس دوری کنید.
هورمون گرلین؛ اشتها آور
گرلین هورمون دیگری است که سبب افزایش وزن می شود. گرلین به هورمون اشتها معروف است که لحظاتی قبل از غذا ترشح می شود تا به مغز فرمان دهد که وقت غذا خوردن است. همچنین گرلین در کنترل انرژی (تعادل بین مصرف کالری و هزینه) نقش زیادی دارد. در حالت طبیعی ترشح گرلین زمانی که معده خالی است، افزایش می یابد و حدود یک ساعت پس از غذا خوردن تثبیت می شود.
اگر این هورمون تنظیم نباشد، مدام فرمان گرسنگی را به مغز ارسال می‌کند و سبب افزایش اشتهای فرد می شود، در نتیجه فرد بیش از حد معمول غذا می خورد که این امر سبب چاقی او می شود. باید گفت که نمی‌توانید این هورمون را مستقیماً کنترل کنید. اما با غذا خوردن در هنگام گرسنگی، دست از غذا کشیدن هنگام سیری، داشتن فعالیت بدنی می توان تا حدی آن را متعادل کرد.
انسولین؛ هورمون کنترل گلوکز در خون
انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود. وظایف اصلی انسولین کنترل گلوکز در جریان خون و انتقال آن به سلول‌ها است تا بتوان آن را به عنوان سوخت به کار گرفت یا در صورت وجود مازاد به عنوان چربی ذخیره کرد. دلایل متعددی برای افزایش ترشح انسولین در بدن وجود دارد که مهمترین آنها استرس و رژیم غذایی نامناسب (مصرف بیش از حد کربوهیدرات) است. عملکرد نادرست انسولین سبب افزایش ذخیره چربی به خصوص در ناحیه شکم و افزایش وزن می‌شود. برای کنترل این هورمون، فعالیت بدنی خود را افزایش دهید و مصرف کربوهیدرات ها را به حداقل برسانید.
لپتین؛ معروف ترین هورمون چاقی
معروف ترین هورمون چاقی، لپتین است. لپتین به نام هورمون سیری هم خوانده می شود که توسط بافت چربی سفید ترشح می شود. لپتین گرسنگی را مهار و به تنظیم تعادل انرژی کمک می کند. زمانی که بدن به انرژی احتیاج نداشته باشد، سیگنال پاسخ گرسنگی تحریک نمی شود. ترشح آن در افراد لاغر بسیار بیشتر از افراد چاق است. افراد چاق به دلیل عدم ارسال سیگنال سیری، مدام احساس گرسنگی دارند. علت عدم ترشح درست لپتین هم چیزی جز توده‌های چربی انباشته شده در اطراف شکم نیست که از ترشح آن جلوگیری می کند! برای متعادل کردن آن فعالیت بدنی خود را افزایش دهید و یک رژیم غذایی سالم و متعادل را انتخاب کنید.
ملاتونین؛ هورمون خواب
ملاتونین هورمون دیگری است که عدم تعادل آن سبب چاقی خواهد شد. ملاتونین که به عنوان هورمون خواب هم شناخته می شود در زمان شب ترشح شده (این مربوط به عدم وجود نور است) و ترشح آن برای عملکرد مناسب متابولیسم بسیار مهم است. در صورت عدم خواب کافی، ملاتونین با سایر هورمون های مهم برای کاهش وزن مانند هورمون رشد، تستوسترون و گرلین تداخل پیدا می‌کند. همچنین عدم خواب کافی سطح استرس را در بدن افزایش می‌دهد که ترشح کورتیزول را تحریک می‌کند (افزایش تولید کورتیزول مانع از کاهش وزن می شود).
برای کنترل ملاتونین در یک زمان مشخص و مکان ساکت و تاریک بخوابید تا ملاتونین تولید شود. ترجیحاً یک تا دو ساعت قبل از رفتن به رختخواب، وسایل الکترونیکی را خاموش کنید.
تیروئید؛ کاهش دهنده سوخت و ساز بدن
تیروئید توسط غده تیروئید در ناحیه گردن تولید می شوند. عدم تعادل آن در بدن سبب کاهش سوخت و ساز بدن و در نتیجه افزایش وزن خواهد شد. علت عدم تعادل تیروئید به ژنتیک فرد و برخی بیماری های خود ایمنی مانند هاشیموتو و گریوز بر می گردد. برای متعادل کردن آن باید توسط پزشک معاینه شوید و با تشخیص پزشک دارو مصرف کنید.
مصرف برخی از مواد غذایی مثل منیزیم (غلات گندم)، اسیدهای آمینه (موجود در گوشت، شیر و تخم مرغ) و سلنیوم (دانه های روغنی و ماهی آزاد) در متعادل کردن هورمون تیروئید موثر است. همچنین از استعمال دخانیات خودداری کنید و داروهای کاهش وزن که حاوی ترکیباتی مضری برای تیرویید هستند را مصرف نکنید.
گلوکوکورتیکوئید؛ کاهش دهنده التهاب بدن
گلوکوکورتیکوئید دسته ای از هورمون ها هستند که توسط بخش قشری غده کلیه تولید می شوند. مهمترین وظیفه گلوکوکورتیکوئید کاهش التهاب در بدن است. در صورتی که هورمون فوق به اندازه کافی تولید نشود و التهاب بدن افزایش یابد، فرد دچار افزایش وزن می شود. از دیگر وظایف گلوکوکورتیکوئیدها تنظیم مصرف قند، چربی و پروتیین ها در بدن است. عدم تعادل آن سبب افزایش سرعت تجزیه چربی و پروتیین شده که این امر سبب کاهش استفاده گلوکز به جای انرژی می شود.
عدم استفاده از گلوکز به جای سوخت باعث افزایش قند خون در بدن و در نتیجه مقاومت به انسولین و افزایش وزن خواهد شد. راه های کنترل گلوکوکورتیکوئید بسیار ساده است، برای متعادل کردن آن خواب و استراحت کافی داشته باشید، استرس را از خود دور کنید و یک برنامه غذایی سالم و مغذی را جایگزین غذاهای ناسالم کنید.
جمع بندی
بسیاری از افراد تصور می کنند که علت چاقی آنها هورمون چاقی است و باید با دارو آنها را متعادل کنند. اما باید گفت که چبزی به نام هورمون چاقی وجود ندارد، بلکه عدم تعادل برخی از هورمون ها در بدن مانند لپتین، تیروئید و … سبب افزایش وزن و کند شدن سوخت و ساز بدن می شود. علت عدم تعادل این هورمون ها هم به سبک غلط زندگی بر می‌گردد. برای ترشح متعادل آنها مواد غذایی سالم را در حجم مناسب مصرف کنید، فعالیت ورزشی داشته باشید و استرس و اضطراب را از خود دور کنید. همچنین می توانید به مراجعه به داروخانه دکتر شیما، داروهای مناسب را برای کنترل وزن خود دریافت کنید.
من دکتر شیما نظامی، پزشک داروساز و فارغ‌التحصیل دانشکده داروسازی علوم پزشکی مشهد هستم. از سال 1393 تا 1395 مسئول فنی بیمارستان دکتر شیخ، 1395 الی 1397 مسئول فنی داروخانه کلینیک ویژه بیمارستان قائم بوده ام و از 1397 تا کنون به عنوان موسس و مسئول فنی داروخانه شیما نظامی فعالیت کرده ام. سعی می کنم در مقالات آموزشی، اطلاعات مفید و کارآمدی در حوزه سلامت و داروها و مکمل های گوناگون به شما ارائه کنم.